Kościół św. Marcina w Jaworze

---

Położenie

Świątynia usytuowana jest w północno-zachodniej części średniowiecznego miasta Jawor, na wzgórzu wznoszącym się na wysokość 203 metrów nad poziomem morza.

Od północy teren wokół kościoła otoczony jest przez zachowany fragment muru obronnego. Z kolei od zachodu znajduje się ulica Poniatowskiego, natomiast od południa i wschodu dostęp do świątyni prowadzi przez ulice Szkolna i Kościelna, gdzie zlokalizowany jest również budynek plebanii.

Historia (kalendarium)

Historia kościoła św. Marcina w Jaworze jest bogata i pełna ważnych wydarzeń.

• 1242 – zanotowano pierwszą wzmiankę o tej świątyni,
• około 1330 roku – w IV ćwierćwieczu XIV wieku rozpoczęto budowę gotyckiego kościoła,
• 1446 oraz 1573 – powstały działania związane z budową części zachodniej,
• 1523–1650 – świątynia była miejscem modlitwy dla gminy ewangelickiej,
• w XVIII wieku oraz w latach 1865–1866, 1883 i 1960–1962 miały miejsce restauracje kościoła.

Architektura

Kościół św. Marcina w Jaworze jest wyjątkowym przykładem architektury, która uchwyciła ducha czasów, w których powstawała. Najważniejszymi elementami tej świątyni są plebania oraz prezbiterium, które obfitują w zachowane dekoracje z wczesnego gotyku. Na ścianach prezbiterium znajdują się niezwykłe detale, takie jak zwornik w kształcie rozety umieszczony w sklepieniu zakrystii oraz proste, a zarazem eleganckie laskowanie w oknie od północnej strony. Takie elementy świadczą o zamyślonym podejściu do detalu w architekturze sakralnej tamtego okresu.

Prezbiterium ma formę jednonawową i czteroprzęsłową, o wymiarach 21 metrów długości i 9 metrów szerokości. Wejście do prezbiterium, umiejscowione w południowej ścianie, ozdobione jest gotyckim portalem z drugiej połowy XIV wieku. W jego tympanonie znajduje się intrygujący motyw wyobrażający św. Marcina na koniu, w rycerskim stroju, który dzieli się swoją szatą z ubogim żebrakiem.

Główna część świątyni to trójnawowe wnętrze, w którym wszystkie nawy osiągają tę samą wysokość wynoszącą 13,7 metra. Każda z naw nakryta jest osobnym dachem dwuspadowym. Cały kościół ma imponujące wymiary 53 metrów długości oraz 24,1 metra szerokości, przy czym nawa północna mierzy 6,5 metra, nawa główna 10,4 metra, a nawa południowa 7,2 metra.

Wnętrza naw pokryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Żebra te, spływające na wsporniki przyścienne, są połączone z przyporami. Na miejscach, gdzie przęsła się krzyżują, znajdują się bogato zdobione zworniki, również doskonale ilustrujące rzeźbiarską precyzję. Sklepienia zdobią malowidła wykonane w technice suchego fresku, nawiązujące do motywów roślinnych, co wprowadza dodatkowy element estetyczny.

Okna kościoła, wysokie i masywne, podzielone są na trzy części i wypełnione pięknymi witrażami przedstawiającymi postacie świętych. Zostały one stworzone w latach 1858-1870 przez wrocławską firmę Instytut Witrażowy Adolpha Seilera, co dodatkowo podkreśla artystyczną wartość tej świątyni.

Kościół posiada jedną wieżę, umiejscowioną od strony północnej. Ma ona kwadratowy plan i została zwieńczona dachem namiotowym. W minionych wiekach wieża znajdowała się po stronie południowej, jednak w wyniku zawalenia w 1533 roku została jedynie odbudowana do wysokości szczytu budowli. W wyniku tego zdarzenia, między latami 1534 a 1536 powstała nowa wieża po północnej stronie. Również w 1573 roku dobudowano od strony zachodniej małą wieżę o okrągłym planie.

Warto zaznaczyć, że kościół zbudowany jest z łamanego granitu, zaś do wykończenia użyto ciosanego piaskowca. Teren wokół świątyni otaczają mury dawnego cmentarza, na których znajdują się liczne epitafia. W 2003 roku, przy ul. św. Marcina, w pobliżu bramy kościelnej, z inicjatywy fundacji Anieli Turek, został postawiony pomnik Jana Pawła II, wykonany z piaskowca, który stanowi dodatkowy element wzbogacający historyczne otoczenie kościoła.

Organy

W 1732 roku oddano do użytku chór muzyczny, który wyposażono w 32-głosowe organy. W latach 1878–1880 miała miejsce ich przebudowa, przeprowadzona przez Heinricha Schlaga z Świdnicy. Wysoki stopień zużycia instrumentu wymusił niezwłoczne podjęcie generalnego remontu, który został przeprowadzony przez firmę Cynar.

Oto szczegóły dyspozycji instrumentu:

Manuał I	Manuał II	Pedał
1. Principal 16′	1. Principal 8′	1. Principal b. 16′
2. Principal 8′	2. G. Principal 4′	2. Violon 16′
3. Octave 4′	3. Bordun 16′	3. Subbass 16′
4. Gemshorn 8′	4. Salicet 8′	4. Posaune 16′
5. Gambe 8′	5. Portunalflöte 8′	5. Quinte 10 2/3
6. Gedackt 8′	6. Octave 4′	6. Octav b. 8′
7. Hohlflöte 4′	7. Octave 2′	7. Cello 8′
8. Flaut travers 4′	8. Mixtur 3 fach	8. Octav bass 4′
9. Spitzflöte 4′	9. Violine 2′ i Quinte 2 2/3′	_
10. Quinte 2 2/3	10. Oboe 8′	_
11. Cornett 3 fach	_	_
12. Mixtur 4 fach	_	_
13. Octave 2′	_	_
14. Trompete 8′	_

---

Oceń: Kościół św. Marcina w Jaworze

---